Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΟΝΕΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΑΡΙΑ ΓΚΕΚΑ ΔΡ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ


Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές στο χώρο της παιδείας, της επιστήμης, της τεχνολογίας, της εργασίας, της οικογένειας. Η μετάβαση της ελληνικής κοινωνίας από το παραδοσιακό μοντέλο ζωής στο μοντέρνο, το κλίμα αυτονομίας του ατόμου, η επικράτηση των ατομικιστικών αξιών, η αλλαγή της θέσης της γυναίκας, οι κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές γενικότερα, επέδρασαν καταλυτικά στο ρόλο του γονέα και του εκπαιδευτικού. Σε μια οργανωμένη κοινωνία η οποία λειτουργεί βάσει θεσμών (πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών, θρησκευτικών), θέσεις και κοινωνικοί ρόλοι προσδιορίζονται. Η έννοια του ρόλου συνιστά το σύνολο των προσδοκιών και την αναμενόμενη συμπεριφορά από τον κάτοχο μιας συγκεκριμένης θέσης κάτω από συγκεκριμένες καταστάσεις. Ο ρόλος του γονέα και του εκπαιδευτικού αποτελούν δύο πολύ σημαντικούς κοινωνικούς ρόλους διότι συνιστούν τους κυριότερους φορείς κοινωνικοποίησης και διαπαιδαγώγησης της νέας γενιάς, συμβάλλουν καθοριστικά στην αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση των νέων ατόμων και τους παρέχουν τα απαραίτητα εφόδια για να οδηγηθούν στην ενηλικίωση και στην ανεξαρτησία. Ο γονέας και ο εκπαιδευτικός αποτελούν τους «σημαντικούς άλλους» παρέχοντας την απαραίτητη κοινωνική στήριξη, η οποία δίνει στο άτομο τη δυνατότητα να ενδυναμώσει τη θέλησή του και να αναπτύξει ικανότητες και δεξιότητες μέσα από ποιοτικές διαπροσωπικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις με τα άλλα άτομα. Μέσα στη νέα κοινωνική πραγματικότητα που διαμορφώνεται, ο επαναπροσδιορισμός του περιεχομένου του ρόλου του γονέα και του εκπαιδευτικού κρίνεται αναγκαία.
Είναι γενικά παραδεκτό ότι η οικογένεια επιτελεί σε σχέση με το παιδί τις εξής λειτουργίες: α) φροντίδα για κάλυψη των βιολογικών αναγκών, β) τη φροντίδα για την κοινωνικοποίηση του παιδιού και την ομαλή ένταξή του στην ευρύτερη κοινωνική ομάδα, γ) τη φροντίδα για οικοδόμηση υγιούς προσωπικότητας, την ενίσχυση δηλαδή συναισθηματικής ισορροπίας, της κοινωνικής προσαρμογής και της ψυχικής υγείας του παιδιού και δ) τη φροντίδα για την ανάπτυξη των γνωστικών δεξιοτήτων, την εξασφάλιση δηλαδή περιβάλλοντος πλούσιου σε μορφωτικά ερεθίσματα για την πλήρη ενεργοποίηση και αξιοποίηση νοητικών δεξιοτήτων του παιδιού. Εκτός όμως από τους βασικούς άξονες συμπεριφοράς, η συναισθηματική στάση που υιοθετεί ο γονιός προς το παιδί, που κινείται ανάμεσα στην αποδοχή και την απόρριψη, είναι καθοριστικής σημασίας. Συγκεκριμένα η αποδοχή του παιδιού αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα για την ανάπτυξη ενός ψυχικά και σωματικά υγιούς ατόμου. Οι γονείς που αποδέχονται τα παιδιά τους είναι φιλικοί και στοργικοί μαζί τους. Σε σύγκριση με τους απορριπτικούς γονείς, δείχνουν την αγάπη τους προς το παιδί περισσότερο, το ενισχύουν και το επιδοκιμάζουν ψυχολογικά πολύ περοσσότερο, κάνουν διάφορες δραστηριότητες μαζί και παίρνουν ευχαρίστηση από την συντροφιά του, δείχνουν κατανόηση για τα σφάλματα και τις δυσκολίες του παιδιού. Αντίθετα οι απορριπτικοί γονείς, δείχνουν λιγότερο τη στοργή τους προς τα παιδιά τους, τα ανταμείβουν λιγότερο, κάνουν συχνή κριτική και μεγιστοποιούν τα λάθη των παιδιών τους και δείχνουν επιλεκτική προσοχή στα σφάλματα και στις ατέλειες του παιδιού. Η απόρριψη του παιδιού προκαλεί ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη εμπιστοσύνης και οδηγεί το παιδί να βιώνει ματαίωση, θυμό και φόβο.
Η αποδοχή του παιδιού δεν σημαίνει μη θέσπιση ορίων και ελέγχου. Τα όρια άλλωστε αποτελούν βασικό παράγοντα για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Έχει βρεθεί ότι έφηβοι από δημοκρατικούς, δοτικούς και συγχρόνως αυστηρούς γονείς είναι περοσσότερα ώριμα και επιτυχημένα άτομα σε σύγκριση με τους εφήβους με άλλους τύπους γονέων. Ανάλογα με τον έλεγχο που ασκούν οι γονείς διακρίνονται σε τρεις τύπους: α) Επιτρεπτικός τύπος (έχει πολύ λίγες απαιτήσεις, ασκεί ελάχιστο έλεγχο και σπάνια τιμωρεί), β) Αυθεντικός τύπος (δίνει σαφείς οδηγίες συμπεριφοράς αλλά και συζητάει, σημασία στη λογική θεμελίωση κανονισμών συμπεριφοράς και των πρακτικών επίλυσης προβλημάτων. Εχει μεγάλες προσδοκίες από τα παιδιά του και τις εκφράζει. Χαίρεται και ενισχύει τις επιτυχίες των παιδιών του), γ) Αυταρχικός τύπος (ασκεί ασφυκτικό έλεγχο πάνω στη συμπεριφορά των παιδιών του, την οποία προσπαθεί να επηρεάσει και να κατευθύνει σύμφωνα με το δικό του σύστημα αξιών. Έχει πολλές απαιτήσεις από τα παιδιά του και αναμένει από αυτά σκληρή εργασία, σεβασμό και αναντίρρητη υπακοή).
Όπως και ο γονέας, έτσι και ο εκπαιδευτικός οφείλει να δείχνει συναισθηματική αποδοχή προς τους μαθητές τους χωρίς διακρίσεις, να θέτει όρια και να άσκει τον έλεγχο μέσα σε δημοκρατικά πλαίσια. Αναφορικά με το ρόλο του εκπαιδευτικού διακρίνονται τρεις βασικές διαστάσεις : α) Επαγγελματισμός του εκπαιδευτικού (διαστάσεις του επαγγέλματος, καθήκοντα, αντίληψη και προσδιορισμός του ρόλου), β) Διοικητικές και συνεργατικές ικανότητες (συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα, με τους γονείς και τους κοινωνικούς εταίρους), γ) Καλλιέργεια της προσωπικότητας (αυτογνωσία, αυτοεκτίμηση, κοινωνικές δεξιότητες). Η συμβολή του γονέα και του εκπαιδευτικού στη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης και αυτοεκτίμησης του παιδιού είναι καθοριστική. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό γονέας και εκπαιδευτικός να βρίσκονται οι ίδιοι σε διαδικασία ενηλικίωσης, δηλαδή να χαρακτηρίζονται από υπευθυνότητα, ανεξαρτησία και ελευθερία στις επιλογές, να έχουν επίγνωση του ρόλου τους και των συνεπειών τους και να επιθυμούν συνειδητά τη δημιουργία ενός καλύτερου μέλλοντος για τις νέες γενιές.


Μαρία Γκέκα
Δρ. Κοινωνικής Ψυχολογίας